Diyabet nedir? Bulguları neler? Nasıl rehabilitasyon edlir? Diyabet hastaları tarafından yapılması gerekenler neler? gibi merak edilen suallerin cevaplarını ürkiye İş Bankası iştiraki Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölüm Başkanı Uzm. Dr. Ş. Şen ILGIN’dan bildik. 

Millet arasında şeker hastalığı olarak da öğrenilen diyabet, her geçen gşan daha sık görülen kronik hastalıklar arasında yer alıyor. Sadece bedendeki şeker oranının yükselmesine neden olmayan diyabet hastalığı, kalp sıhhatinden göz sıhhatine kadar bedenin tüm hayati organlarını etkiliyor. Diyabetin, bedendeki insülin hormonunun noksan olması veya faal olamaması gidişatında ortaya çıkan, kronik ve ilerleyen bir hastalık olduğunu söyleyen Türkiye İş Bankası iştiraki Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölüm Başkanı Uzm. Dr. Ş. Şen ILGIN, diyabet hastalığı hakkında açıklamalarda bulundu. Diyabet, midemizin artta bulunan bir organ olan pankreasın insülin salgısının tamamen ya da kısmen yetersizliği, beceriksizliği neticesinde alana gelen, kandaki şeker ölçüsünün bayağıdan yüksek olmasıyla kendini belirli eden, organizmanın karbonhidrat, protein ve yağlardan yeterince faydalanamadığı, aralıksız tıbbi bakım gerektiren kronik bir metabolizma hastalığı olarak tanımlanıyor.

DİYABETİN BULGULARI

Diyabet hastalığında görülen bulguların, sıradan bulgular ve daha az görülen bulgular olarak ikiye parçaladığını söyleyen Türkiye İş Bankası iştiraki Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölüm Başkanı Uzm. Dr. Ş. Şen ILGIN, “Diyabet hastalığının sıradan bulguları çok su içme, sık idrara çıkma, çok yemek yeme veya iştahsızlık, halsizlik, seri yorulma, ağız kuruluğu, gece idrara çıkmadır. Daha az görülen bulgular ise flu görme, açıklanamayan kilo kaybı, inatçı enfeksiyonlar, yineleyen mantar enfeksiyonları ve kaşıntıdır” dedi.

DİYABET TANISI NASIL KONULUR?

Diyabet tanısında açlık kan şekeri AKŞ, 75 g şeker yükleme testi OGTT neticeyi 2. saat kan şekeri, rastgele bir saatte alınan kan şekeri gşöhretin herhangi bir zamanında, öğünü dikkate almadan yapılan kan şekeri ölçümü ve testten evvelki takribî 8-10 haftalık süreçteki kan şekeri yüksekliğini gösteren hemoglobin A1c HbA1c neticeleri çok ehemmiyetlidir diyen Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, “Açlık kan şekerinin 126 mg/dl’nin, şeker yükleme testi neticeyi 2’nci saat kan şekerinin ve rastgele kan şekerinin 200 mg/dl’nin ve hemoglobin A1c’nin %6.5’tan yüksek olması tanı koydurucu sayısal kesim bedelleridir. Kan şekeri seviyeleri bayağıdan yüksek olan fakat diyabet tanı kriterlerini karşılamayan bedeller ise prediyabet olarak adlandırılır. Daha evvel hudutta diyabet ya da millet arasında gizli şeker diye anılan bozulmuş şeker hoşgörüyü ve bozulmuş açlık şekeri, artık prediyabet olarak kabul edilmektedir. Aklış kan şekeri 100-125 mg/dl, OGTT-2. saat kan şekeri 140-199 mg/dl, rastgele kan şekeri 140-199 mg/dl ve HbA1c %6-6.5 aralığında ise fert prediyabetli olarak izlenmelidir. Prediyabet, diyabetin öncül vaziyetidir ve şartlar oluştuğunda diyabete dönebilir. Prediyabet, diyabet ve kalp-damar hastalığı için ehemmiyetli tehlike etmenidir.” diye konuştu.

DİYABET CİNSLERİ

Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, diyabetin en sık tesadüfülen cinslerinden olan tip 1 diyabet, tip 2 diyabet ve gebelikte görülen diyabete gestasyonel diyabet ait bilgiler verdi. 

·         Tip 1 diyabet: Tüm diyabetlilerin %10 kadarını oluşturur. Bağışıklık sisteminin pankreastaki insülin salgılayan beta hücrelerini imha etmesi neticeyi oluşan, salt insülin noksanlığıyla karakterize bir vaziyettir. Genellikle 30 yaş altında çok ani-gürültülü başlar. Hastalar cılız veya banal kilodadır. Ömür boyu insülin kullanılması lüzumludur. Kullanılmadığı takdirde koma ve vefat gelişir.

·         Tip 2 diyabet: Diyabet hastalarının %90’ını oluşturur. Hastaların çoğunluğu kiloludur.  Hücre seviyesinde insülin mukavemeti sebebiyle, insülinin yeteri kadar hücre içine girememesi ve kullanılamaması neticeyi ortaya çıkar. Genellikle 40 yaşın üzerinde görülür ve karmaşıklıkları ile beraber tanı konabilir. Sinsi ve yavaş seyirlidir. Güçlü bir genetik yatkınlığı vardır ve ailede genetik yoğunluk çoğaldıkça bir sonraki jenerasyonda daha erken yaşlarda görülebilir.

·         Gestasyonel diyabet gebelik şekeri: Gebeliklerin %2-8’inde görülür. Daha evvelden diyabeti olmayan bayanlarda, gebelik sırasında ortaya çıkan diyabet biçimidir. Çoğu kere gebeliğin son üç ayında ortaya çıkar. Genellikle doğumdan sonra düzelir. Ancak daha sonraki gebeliklerde yineleme ihtimali yüksektir. Gebelikte ortaya çıkan diyabetin incelenmesi emeliyle gebeliğin 24-28. haftaları arasında şeker yükleme testi yapılması önerilir. Böylece, annede oluşan kan şekeri yüksekliği zamanında tespit edilir ve bu vaziyetin anne karnındaki bebek/fetüs üzerindeki hasarlı tesirlerini engellemek için ihtiyat alınabilir. GDM tanılı bayanlarda daha sonraki senelerde, tip 2 diyabet gelişme tehlikeyi yüksektir.

DİYABET HASTALARI TARAFINDAN YAPILMASI GEREKENLER

Diyabet rehabilitasyonunda, hastanın diyabet mevzusunda eğitilmesi, kumpaslı olarak egzersiz yapılması, iyi bir beslenmenin sağlanması, yaşam stili farklılıkları ve kan şekerini hedef kıymetlerde yakalayacak biçimde ilaç rehabilitasyonunun yapılması dağılmaz bir parçadır diyen Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, diyabet hastaları tarafından yapılması gerekenleri açıkladı:

·         Hastalar, diyabet eğitim hemşirelerinin eğitimleri ile diyabetle ne biçimde yaşamaları gerektiğini ve öz bakımlarını yaparken dikkat etmeleri gerekenleri bilmelidir.

·         Haftada 3-5 gşan yemekten 1 saat sonra 30 dakika ortamı yürüyüş yapılmalıdır.

·         Beslenme uzmanı diyetisyen önderliğinde iyi bir beslenme programı yapılmalı, aralıklı   hakimiyetlerle topallayan noktalar varsa üzerinde durulmalı, kilo hakimiyeti sağlanmalıdır.

·         Tüm yarıyıllarda vazgeçilmez rehabilitasyon bileşeni, yaşam stili farklılığıdır. Yaşam stili farklılığının iki bileşeni olan beslenme alışkanlıkları ve fiziksel etkinlik için teklifler, ferdin özelliklerine göre fertsel olarak tanımlanmalıdır.

DİYABETTE BESLENME NASIL OLMALIDIR?

Tıbbi beslenme rehabilitasyonuna, beslenme uzmanı hakimiyetinde başlanmalı, geçim meseleyi olup olmadığı, kilo verme vaziyeti, bunların kan testlerine ne biçimde yansıdığı belli aralarla hakimiyet edilmeli diyen Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, “Diyabetli fertlerde beslenme, bireye özgü tasarlanmalı, şahsın gereksinimine göre, gerekli ölçüde gıda alınmalı, uygun zamanlarda yenmelidir. Boya uygun beden ağırlığı hesaplanmalı, fazla kilolu ve kiloluluk gidişatında, evvel daha fazla ağırlık çoğalışının önüne geçilmeli, daha sonra sıhhati gözetmek için kilo vermek hedeflenmelidir” dedi.

Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, diyabet hastalarının dikkat etmesi gerekenleri şu biçimde sıraladı:

·         Şeker ve şeker kapsayan besinler beslenme kumpasından çıkarılmalıdır. Gşanlık karbonhidrat alımını 130 g’ın altında tutan düşük karbonhidrat kapsayan perhizler önerilmemektedir. Düşük karbonhidratlı perhizler, düşük yağlı perhizlerle eş ağırlık kaybı sağlar ancak LDL-kolesterol seviyelerini yükseltir. Düşük karbonhidratlı beslenme modellerinin kısa süreli olan pozitif tesirleri, uzun vadede sürdürülememektedir. Karbonhidratlar gşanlık enerji gereksiniminin %45-65’ini en az 130 g karşılayacak biçimde ayarlanmalıdır.

·         Protein alımı, diyabeti olmayan popülasyona önerildiği gibi perhiz proteininin niteliği hayvansal ve nebatsal kaynaklı protein oranı göz önüne alınarak 0.8-1 g/kg ideal ağırlık/gşan gşanlık enerji gereksiniminin %15- 20’si olarak tasarlanır. Kırmızı et yerine sindirimi daha kolay olan beyaz et balık, tavuk, hindi seçim edilmelidir.  

·         Yağ alımı, gşanlık enerji gereksiniminin %30’u olarak hesaplanır. Gşanlık enerji gereksiniminin <%7’si doymuş yağ, %12-15’i tekli doymamış yağ olarak tasarlanır. Trans yağ alımı gşanlık enerji gereksiniminin <%1’ini 2 g/gşan aşmamalıdır.

·         Muayenehane veya laboratuvar olarak eksiklik bulguları olmadığı sürece vitamin-mineral dayanağı önerilmemektedir. Bunların, natürel yolla alınmasına çalışılmalıdır. 

·         Gşanlık posa tüketimi artırılmalıdır, perhizin kalorisine göre, 14 g/1000 kkal 25-35 g/gşan olarak hesaplanır.

·         Kumpaslı ve tasarılı yemek yemek, yaşam stili haline getirilmelidir. Perhizin her etrafta ve her gidişatta uygulanmasına çalışılmalı, ne zaman, nerede ve ne yeneceği kısmete vazgeçilmemelidir. Gşanlık kalori lüzumu karşılanılacak biçimde, gıda spektrumuna dikkat edilerek, 3 ana ve 3 ara öğün ile beslenmeye çalışılmalıdır. Belli beslenme modellerinin uygulanmasından çok, şahsi seçimler, gereksinim ve hedefler üzerine odaklanılmalıdır.

DİYABETTE SEÇİLMESİ GEREKEN SAĞLIKLI YİYECEKLER

·         Karbonhidratlar: Hububatlar, un ve undan yapılmış besinler, kuru baklagiller, patates, sebze ve meyveler

·         Protein: Et, yumurta, peynir, süt, yoğurt 

·         Yağ: Yağ ve et, peynir, süt, yoğurt gibi yağ kapsayan besinler

·         Vitamin ve mineral: Sebze ve meyveler başta olmak üzere tüm besinler

·         Posa: Sebze, meyve, bütün taneli hububatlar, kuru baklagiller