İyot eksikliği nelere yol açar? İyot eksiliği rehabilitasyonu nedir? gibi suallerinizi cevaplamak için bugün sizlere iyot noksanlığında yapılması gerekenleri aktaracağız. İyot eksikliği tiroite neden olabileceği gibi ilerleyen yarıyıllarda bu süreç daha riskli bir hal alabilir. Misalin tiroit kanseri, zehirli guatr kalp yetmezliğine kadar ilerleyebilir. Özellikle bayanların hamilelikte iyot mevzusuna dikkat etmesi gerekiyor. Zira iyot eksikliği hem anneyi hem de bebeği etkiliyor.

İYOT NOKSAN OLURSA TİROİT HORMONLARI NEGATİF ETKİLENİR 

İyot noksanlığı, tiroit hormonunun çalışmasını negatif güzergahta etkileyerek ciddi hastalıkların kapısını aralıyor. İç Anadolu Bölgesi başta olmak üzere dağlık kesimlerde yaygın olarak görülen iyot beceriksizliğinin neden olduğu hastalıklar arasında guatr, zehirli guatr, hipotiroidi ve tiroit kanseri yer alabiliyor. Hamilelikte ortaya çıkması vaziyetinde ise hem anne adayı hem de bebek için büyük tehlike oluşturuyor. Memorial Şişli ve Bahçelievler Sağlık Kurumuları Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Kısmı’nden Prof. Dr. Ayşe Çıkım Sertkaya, “1-7 Haziran İyot Noksanlığı Hastalıklarının Önlenmesi Haftası” evvelinde tekliflerde bulundu.

 GUATR İLE İYOT EKSİKLİĞİ ANLAŞILIYOR

İyot, başta tiroit hormonları içinde yer alan ve bu hormonlar aracılığı ile hemen hemen tüm hücrelerimizde ehemmiyetli görevleri olan bir elementtir. Beden iyot üretemediği için bunun yiyeceklerden alınması lüzumludur. Yiyeceklerle alınan iyot, T3 ve T4 tiroit hormonlarının yapısına girer. Civarda iyot eksildikçe T4 eksilir ve beden öncelikle T3’e yönelerek tasarruf yapar. Bu gidişatta T3’ü kullanarak hormon üretir. T3’te de eksilme başlayınca bazı zorlanmalar yaşanır. Bir zaman sonra tiroit bezi civardaki tam iyotları yakalayabilmek için gelişmeye başlar ve bunun sonuncunda da guatr büyür.

EFORSUZLUK VE ZEKÂ ÜŞENGEÇLİĞİ YAPABİLİR

İyot eksikliği vaziyetinde tiroit bezi çalışmaya devam eder ancak noksanlık sebebiyle eninde sonunda hipotiroidi büyür. Bazen iyot eksikliği olmadan da hipotiroidi olabilir. Hipotiroidi; saç dökülmesi, cilt kuruluğu, yüzde kabarıklık, adalelerde gevşeklik, eforsuzluk, kilo çoğalışı, bayanlarda adet bozuklukları ve akılsal uyuşukluk gibi şikayetlere yol açan ve rehabilitasyon edilmesi gereken bir hastalık tablosudur. İyot eksikliği veya hipotiroidi gibi sebeplerle ilaç kullanımının gerekip gerekmediği ise kesinlikle hekime danışılmalıdır. Hekim teklifi olmadan asla iyot veya guatr ilacı kullanılmamalıdır.

TİROİT KANSERİ TEHLİKESİNE DİKKAT

Guatr, tiroit bezinin gelişmesi anlamına gelmektedir. İç guatr görünmeyen, dış guatr ise görünür olandır. Kumpaslı bir sihrime olabileceği biçiminde de sihrime olabilir. Bu gidişatta nodül takibi yapılmalıdır zira iyot eksikliği bu nodüllerin gelişimini kolaylaştıracaktır. İyot eksikliği tabanında nodüler guatr olma olasılığı çoğalır. Bu nodüllerin takribî yüzde 10’u kanser tehlikeyi taşır. Böyle bir vaziyetten kuşku ediliyorsa nodüle biyopsi yapılmalı ve yakın takip edilmelidir.

 KALP YETMEZLİĞİNE KADAR GİDEBİLİR

Boyun bölgesindeki şişlikler başka bir deyişle nodüller zaman içinde hakimiyet dışına çıkabilir. Bedenin tiroit hormonu balansını yok sayar ve kendiliğindene çalışır. Böyle olursa zehirli guatr tablosu ortaya çıkar. Zehirli guatr tablosu bir tek nodülün sistem hakimiyetinin dışına çıkmasıyla büyüyebileceği gibi birden fazla nodülün ya da tam nodüllerin hakimiyet dışına çıkmasıyla da olabilir. Zehirli guatr gelişimi yaş gruplarına göre değişiklik gösterir. Genç yaş grubunda sıklıkla hiçbir müdahale yapılmadan nodül takip edilir. Ancak ileri yaş grubunda ağır kalp yetmezliğine neden olabileceği için kesinlikle yakın takip edilmeli, gerekirse ilaç ya da radyoaktif ilaç rehabilitasyonuna başlamalıdır.

SOLUK ALMA EFORLAŞABİLİR

Nodüllü ya da nodülsüz büyük guatr birtakım tehlikeler taşımaktadır. Öncelikle bulunduğu yer boynun önüdür ve soluk borusuna baskı yaparak soluk almayı güçleştirir. Lüzumlu testler yapıldıktan sonra hastanın yaşam işlevleri negatif güzergahta etkileniyorsa o nodülün çıkarılması lüzumludur. Kozmetik açıdan da hastalara rahatsızlık verebilmektedir. Böyle bir vaziyette de hastanın isteğiyle nodüller çıkarılabilmektedir.

 HAMİLELİKTE İYOT SON DERECE EHEMMİYETLİ

Hamilelik yarıyılında hem anne adayı hem de bebeğe tiroit hormonu lüzumludur. Bu sebeple anne adayının hamilelik yarıyılında tiroit bezinde sihrime görülür ve bu sıradan kabul edilir. Bebek ilk 3 ay kendi tiroit bezi olmadığı için annenin tiroit hormonunu kullanır. Tiroit hormonları bebeğin beyin ve asap gelişiminin bitirilmesinde ehemmiyetlidir. Anne adayının tiroit bedellerinin düşük olması vaziyetinde bebek tehlike altına girer, zihin geriliği ve bazı yapısal bozukluklar ile dünyaya gelebilir. Özellikle geçmiş senelere bakıldığında tanı konulamadığı ve iyot yardımı yapılmadığı için dünyaya gelen özürlü çocuk sayısı oldukça fazlaydı. Ancak günümüzde yeni doğan bebekler taranmakta ve topuk kanı ile hemen teşhis konulabilmektedir. Tiroit hormonu kaynaklı hastalıkların rehabilitasyon edilebilir olduğu ve erken teşhisin burada büyük ehemmiyet taşıdığı asla unutulmamalıdır.

 İYOTLU TUZ TÜKETİMİNE DİKKAT!

İyot noksanlığı kaynaklı hastalıkların önlenmesinde beslenme ehemmiyetli rol oynar. Öncelikle sofralarda bulundurulan tuz kesinlikle iyotlu olmalıdır. Ülkemizde resmi olarak üretilen tuzlarda iyot bulunmaktadır. Hekim aksini belirtmediği sürece bu tuzların tüketiminde bir mahzur yoktur. Ancak iyot uçucu bir moleküldür. Bu sebeple tüketim ve gizleme şartlarına dikkat edilmelidir. Tuz ağzı sarih bir biçimde muhafaza edilirse o tuzun hiçbir anlamı kalmayacaktır. Bu sebeple mavi, korunaklı kolilerde sunulan iyotlu tuz, kolisinde yakalanmalı ve lüzum dahilinde ağzı açılıp kullanılmalıdır. Yemek pişirirken ise pişirme harekâtı bitirildikten sonra tuz ilave edilmelidir. Aksi takdirde iyot buğulaşıp yok olacaktır.

 KUMPASLI OLARAK BALIK YENİLMELİ

İyot noksanlığı hastalıklarının yaygın olarak görüldüğü bölge İç Anadolu, Trakya ve Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimleri özetle denizden uzak bölgelerdir. Sağlık Kurumuna müracaat eten hastalarda ciddi oranda T3 ve T4 yetersizlikleri tespit etilmektedir. Bu beceriksizliklerin ehemmiyetli bir kısmı yanlış tuz kullanımından kaynaklanmaktadır. Ayrıca iyot noksanlığını önlemede deniz mahsulleri de ehemmiyetlidir. Balık tüketimi kesinlikle artırılmalıdır. Deniz mahsullerine ek olarak kırmızı et ve kümes hayvanlarının göğüs eti ile ceviz başta olmak üzere kuru yemiş ve hububatlar, süt ve süt mahsulleri, yumurta, çilek, muz iyot bakımından zengindir.